Karbohidratet

Karbohidratet (sheqernat) – janë komponime kimike organike të cilat në aspektin elementarë kimik janë të ndërtuara prej karbonit, hidrogjenit dhe oksigjenit. Në aspektin molekular karbohidratet ndahen në tri grupe: monosakaride, oligosakaride dhe polisakaride.

Monosakaridet – janë sheqernat më të thjeshtë të cilat nuk mund të zbërthehen në sheqerna edhe më të thjeshta. Formula e përgjithshme e tyre është Cn(H₂O)n që do të thotë se për çdo  atom karboni e kemi një molekulë ujë, prandaj edhe sheqernat mund t’i quajm në përgjithësi si hidrate të karbonit. 

Monosakaridet ndahen varësisht prej numrit të atomeve të karbonit të cilat i përmbajnë në molekulën e tyre. Në vartesi nga kjo dallojmë: trioza (me tri atome të C), tetroza (me 4 atome të C), pentoza (me 5 atome te karbonit), heksoza (me 6 atome te C) dhe heptoza ( me 7 atome te karbonit).

1. Triozat – janë monosakaridet më të thjeshta të cilat nuk i hasim kurr si të lira në natyrë por i hasim si ndërmjetës metabolik gjatë glikolizës dhe ciklit pentozik. Prej tyre më të njohura janë: aldehidi tre fosfo glicerenik dhe dihidroksid aceton fosfati(DHAP).
2. Tetrozat – janë gjithashtu monosakaride që nuk hasen të lira në natyrë, përfaqësues eritroza e cila haset gjatë ciklit pentozik.
3. Pentozat – janë monosakaride të cialt i hasim të lira në natyrë e dy më të rëndësishmet janë: riboza dhe dezoksiriboza të cialt hyjnë në ndërtimin e acideve nukleike (riboza në ARN dhe dezoksiriboza në ADN).
4. Heksozat – janë monosakaride që gjithashtu hasen të lira në natyrë. Përfaqësuesit më të rëndësishmit të tyre janë: glukoza, fruktoza dhe galaktoza. Këto sheqerna për nga formula empirike janë të njëjta C₆H₁₂O₆ ndërsa ato dallojnë për nga formula strukturale konkretisht glukoza është aldehid ndërsa fruktoza është keton.Glukoza është sheqer që paraqet burim energjetik tek qelizat shtazore kurse fruktoza paraqet burimin energjetik te qelizat bimore. Këta dy sheqera mund t’i gjejmë edhe të përziera p.sh. tek mjalti.
5. Heptozat – janë monosakaride me shtatë (7) atome të karbonit (C) të cilat nuk hasen të lira në natyrë, përfaqësues i njohur është sedoheptuloza e cila gjendet si ndërmjetës metabolik te cikli pentozik.

Oligosakaridet – janë sheqerna të përbëra prej 2-6 monosakarideve, më të rëndësishmet prej tyre janë disakaridet të cilat janë të përbëra prej dy monosakarideve, formula e tyre empirike është C₁₂H₂₂O₁₁. Përfaqësuesit më të rëndësishëm janë: maltoza, sakaroza dhe laktoza.

1. Maltoza – është homodisakarid sepse është e ndërtuar prej dy molekulave të glukozës. Për dallim prej saj sakaroza është heterodisakarid sepse është e ndërtuar prej një molekule glukozë dhe një fruktozë.
2. Sakaroza – paraqet sheqerin e zakonshëm i cili përfitohet nga panxhasheqeri apo nga rrepa e sheqerit.
3. Laktoza – gjithashtu paraqet heterodisakarid i cili është i ndërtuar prej një molekule glukozë dhe një molekulë galaktozë. Laktoza ndryshe njihet si sheqer i qumshtit.

Maltoza = Glukozë + Glukozë (homodisakarid)

Sakaroza = Glukozë + Fruktozë (heterodisakarid)

Laktoza = Glukozë + Galaktozë (heterodisakarid)

Polisakaridet – janë sheqerna të ndërtuara prej 6 e më tepër monosakarideve. Formula e përgjithshme e tyre është (C₆H₁₂o₅)n. Polisakaridet i ndajmë në dy grupe: polisakaride rezervë(amidoni dhe glikogjeni) dhe polisakaride strukturale(celuloza, kitini dhe agar-agar).

1. Amidoni – paraqet polisakarid i cili është materie rezervë tek bimët, ai është homopolisakarid i ndërtuar prej mijra molekulave të glukozës të cilat janë të lidhura në mes vete me lidhje glikozide.
2. Glikogjeni – paraqet polisakarid rezervë tek organizmat shtazorë. Edhe glikogjeni është homopolisakarid i cili është i ndërtuar prej mijra molekulave të glukozës.
3. Kitina – është pilosakarid strukturorë e cila e ndërton ekzoskeletin e artopodeve (këmbënyjorve), por edhe murin qelizor të kërpudhave.
4. Agar-agar – paraqet polisakaridin të cilit nuk i dihet ndërtimi por ai merr pjesë në ndërtimin e murit qelizor të algave te kuqe (redofita). Përndryshe ky lloj polisakaridi përdoret me të madhe në mjeksi si terren ushqyes për kultivimin e mikroorganizmave, ne farmaci për prodhimin e kapsulave, në industrinë e ushqimit për prodhimin e melmesave, konservave, mermeladave etj. Ne industrinë e kozmetikës, letres etj.